- طرح کارت­ های اعتباری فرصت مغتنمی را برای ساماندهی بازار و اثربخشی آن در اقتصاد فراهم کرده است.

- انطباق بین نیازهای مشتریان و عقود بانکی، امکان رتبه بندی مشتریان براساس توان اعتباری و مالی، اتکاء به منابع داخلی بانک­ ها به جای منابع بانک مرکزی از جمله نقاط قوت طرح کارت­ های اعتباری مرابحه می­ باشد.

- از مهم ترین نقاط ضعف این طرح، منافات با سیاست­ های کلی اقتصاد مقاومتی و حمایت از کار و سرمایه و کالای ایرانی است.

-  با اجرای این طرح، امکان شکل­ گیری نوعی نظام دلالی و واسطه ­گری در بازار به واسطه این کارت­ ها قابل پیش­ بینی است.

پژوهش خبری صدا و سیما: یک ماه از اجرای طرح کارت­ های اعتباری مرابحه(خرید عام) با اعتبارهای 10 (نقره­ای)، 30 (برنزی) و 50 (طلایی) میلیون تومانی می ­گذرد و در این مدت بیش از 16 هزار فقره از این نوع­ کارت­ ها صادر و در اختیار متقاضیان قرار گرفته است. طرحی که اگرچه مسئولان بانک مرکزی هدف از اجرای آن را خروج از رکود و ایجاد رونق اقتصادی اعلام کردند، اما کارشناسان معتقدند، این کارت ­ها با وجود مزیت ­هایی که می­ تواند داشته باشد معایبی نیز دارد که تحقق اهداف موردنظر را تحت تأثیر قرار می ­دهد و نتیجه مورد انتظار حاصل نخواهد شد. در همین رابطه، در گفتگو با تعدادی از کارشناسان اقتصادی به بررسی مزایا و معایب این طرح پرداخته و در نهایت، مجموعه دیدگاه­ های مطرح در این زمینه گردآوری و ارائه شده است.

نقاط قوت طرح کارت­ های اعتباری مرابحه

خیرالله شهبازی، پژوهشگر ارشد مرکز پژوهش­ های مجلس شورای اسلامی و کارشناس امور بانکی، ضمن اینکه ایراداتی را بر این طرح وارد می ­داند، با استقبال از آن، مزایای کارت­ های اعتباری را حذف انواع تسهیلات خرد و نیاز نداشتن به ارائه فاکتور صوری و انطباق بین نیازهای مشتریان و عقود بانکی، امکان رتبه بندی مشتریان براساس توان اعتباری و مالی، اتکاء به منابع داخلی بانک­ ها به جای منابع بانک مرکزی که زمینه را برای کنترل تورم ایجاد می ­کند عنوان می ­کند و معتقد است، اگرچه دولت در شرایط فعلی برای خروج از رکود و افزایش توان خرید مردم این را طرح اجرایی کرد، اما اگر بخواهیم این طرح در بلندمدت آثار مثبت و قابل توجهی بر شرایط اقتصادی و رونق گرفتن تولید داشته باشد، باید علاوه بر تقویت نقاط مثبت، به اصلاح و یا رفع نقاط ضعف این طرح نیز بپردازیم تا نتایج مورد انتظار از اجرای طرح کارت ­های اعتباری حاصل شود.

محمد وطن ­پور، یکی دیگر از کارشناسان امور بانکی، این طرح را از جمله طرح­ هایی می ­داند که سال ها در نظام پولی کشور سردرگم مانده بود و حال با اجرای آن، فرصت مغتنمی برای ساماندهی بازار و اثربخشی آن در اقتصاد فراهم شده است. وی با بیان اینکه این طرح نیز مانند سایر طرح­ های اجرا شده برای تقویت نظام پولی و مالی و بهبود شرایط اقتصادی قطعاً ایرادات و آسیب ­هایی دارد که با بهره ­مندی از دیدگاه صاحب­نظران این حوزه قابل رفع می ­باشد، مهم ترین مزیت این طرح را در شرایط فعلی تأمین مالی منابع خرد اقشار مختلف و رفع مشکل فرایند طولانی دریافت تسهیلات بانکی می ­داند و معتقد است اگر این طرح درست اجرا و موانع و ایرادات آن نیز برطرف شود، در نهایت رضایت مردم و مشتریان بانکی از بخش پولی را فراهم می ­کند. همچنین، با توجه به اینکه، این طرح ابزار مناسبی برای افزایش توانمندی اقتصادی اقشار متوسط جامعه محسوب می ­شود، می­ تواند اثربخشی و کارایی این بخش را در بهبود شرایط اقتصادی افزایش دهد.

نقاط ضعف کارت ­های اعتباری مرابحه

وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه معتقد است چهار ایراد اصلی بر این طرح وارد است؛ اول آنکه در طرح کارت­ های اعتباری، حمایت از کالای داخلی محور و هدف نیست، در حالی­که براساس سیاست­ های کلی اقتصاد مقاومتی اولویت مصرف با کالاهای داخلی است و حمایت از تولید داخل است. بنابراین، این طرح با سیاست­ های کلی اقتصاد مقاومتی منافات دارد و مغایر حمایت از کار و سرمایه و کالای ایرانی است. دومین ایراد وارده بر این طرح، هدایت بازار به سمت تقاضای کالاهای خارجی به دلیل عام بودن خرید از طریق این کارت­هاست که در نتیجه آن، واردات افزایش می­ یابد و تراز تجاری منفی می­ شود؛ در حالی که دولت سیاست تراز تجاری مثبت را در دستور کار دارد و در واقع، با این اقدام مدیریت واردات زیر سؤال می­ رود و به دلیل تقاضای بازار دولت نمی­ تواند واردات را در جهت حمایت از تولید داخلی کنترل کند. سومین نقد وارد بر این طرح، امکان شکل ­گیری نوعی نظام دلالی و واسطه­ گری در بازار به واسطه این کارت­ ها است، چراکه امکان خرید صوری و یا حتی خرید و فروش این کارت ­ها با مبلغ پایین ­تر با توجه به حضور افرادسودجو در نظام بازار کشور قابل پیش­ بینی است. در نهایت چهارمین ایرادی که بر این طرح وارد است، عدم امکان بازپرداخت اقساط در موعد مقرر و تحمیل بدهی سنگین بر دوش دولت است؛ زیرا، از آنجا که وضعیت اشتغال در کشور شرایط پایداری ندارد و ممکن است کسی که امروز شاغل است فردا بیکار شود و به دلیل نامناسب بودن شرایط اشتغال نتواند به راحتی شغل مناسب با درآمد مناسب پیدا کند و در نتیجه توان بازپارداخت اقساط را نداشته باشد.

مجتبی راعی، کارشناس اقتصادی نیز معتقد است، ابهامات موجود در منبع اعتبار کارت ­ها، مقصد اعتبار کارت­ ها، نحوه تأثیر تقاضای مؤثر و مولد، امکان انحراف­ های احتمالی در این طرح و همچنین مخاطرات اخلاقی و انتخاب بد از جمله ایراداتی است که در این طرح قابل بررسی است و از همه مهم­ تر آنکه، این طرح در راستای حمایت از تولید داخل و خروج صنایع از رکود گام مثبتی برنخواهد داشت و چه بسا، این طرح به دلیل عام بودن خرید و بعضاً گرایش به مصرف کالای خارجی، زمینه تضعیف هرچه بیشتر تولید داخل را ایجاد کند.

شهبازی، نیز علاوه بر مزیت­ هایی که برای کارت­ های اعتباری مرابحه یا خرید عام عنوان می­ کند، ­پنج نقطه ضعف اساسی هم برای این طرح برشمرده که عبارت است از: 1- مشخص نبودن نرخ نهایی سود تسهیلات، چراکه اگرچه این نرخ 18 درصد اعلام شده است اما در عمل و در جریان مکانیزم­ های اجرایی این نرخ بالاتر از 18 درصد اتفاق می­ افتد. 2- بی­ توجهی به تقویت تولید داخلی با حمایت از خرید کالای داخلی و خارجی به صورت همزمان به وسیله کارت­ های اعتباری مرابحه؛ در صورتی که باید به وسیله این کارت ­ها بستری برای حمایت از تولید داخلی شکل می­ گرفت و در شرایط فعلی این بستر فراهم نشده است. 3- نقطه ضعف دیگر این نوع کارت­ ها، انحراف منابع به سمت دارایی­ های مالی از جمله ارز و طلا و ... است که امکان دارد به ایجاد نوسان در بازار منجر شود؛ 4- مشخص نبودن سازوکار اعتبارسنجی و اینکه با چه مکانیزم و قراردادی قرار است تخصیص اعتبار صورت ­گیرد از دیگر نقاط ضعف کارت ­های اعتباری مرابحه است و پنجمین نقطه ضعفی که بر این طرح وارد است نبود ضمانت اجرایی کافی و شفاف در روند اجرای طرح است، به طوریکه هیچ سازوکاری برای برخورد با بانک­های متخلف در این طرح دیده نشده است.

کلام آخر

اگرچه طرح کارت ­های اعتباری مرابحه، با هدف تحریک بازار و خروج اقتصاد از رکود به اجرا درآمده است، اما این طرح نیز، در کنار مزیت ­هایی که در کوتاه یا میان مدت ممکن است داشته باشد، معایب و ایراداتی هم دارد که برای اثربخشی و کارایی بهتر آن در بهبود شرایط اقتصادی نیاز است علاوه بر رفع ایرادات و اصلاح نقایص، با توجه به شرایط اقتصادی و همچنین نیازسنجی مناسب در بخش­ های مختلف در راستای حمایت و تقویت تولیدکنندگان داخلی، این طرح دنبال شود که در این راستا، بهره­ مندی از نظرات و دیدگاه ­های کارشناسان و صاحب­نظران بانکی به منظور اتخاذ سیاست­ های مناسب در سازوکار اجرایی ادامه طرح می­ تواند قابل توجه و مثمرثمر باشد.

پژوهش خبری صدا و سیما// فاطمه حسینی