گزارش مکتوب ....... عروس کوههای خاور میانه در بوشهر

به گزارش خبرگزاری صداو سیما مرکز بوشهر، کوههای نمکی جاشَک از خارق العاده ترین و دیدنی ترین کوههای خاورمیانه و دنیاست و فصول پاییز و زمستان مناسبترین زمان برای کوهنوردان و طبیعت دوستان محسوب می شود . اشکال مختلف ، زیبا و منحصر بفرد این کوه با نمک ، آنرا به طبیعتی اعجاز انگیز برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کرده است.

ناحیه وسیع و مرتفع شمالی کوه جاشک منتهی‌الیه جنوبی رشته کوه زاگرس ، حدفاصل شهرستان دیر و دشتی در استان بوشهر، یکی از بزرگ‌ترین ، فعالترین وزیباترین گنبدهای نمکی ایران و خاورمیانه و از جاذبه‌های طبیعی استان بوشهر است که در بهمن سال ۱۳۸۶ به عنوان اثر طبیعی ملی فسیلی و یکی از مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست به ثبت رسید.

از مهم‌ترین خصوصیات بارز و متفاوت کوه نمکی جاشک به نوع نمکهای این کوه ، گنبدها و غارهای منحصر به فرد، آبشارها، بلورها می‌توان اشاره کرد.

موقعیت جغرافیایی کوه جاشک

گنبد نمکی جاشک در فاصله 150 کیلو متری جنوب شرقی مرکز استان و 70 کیلو متری شهر خورموج  و در نزدیکی روستای گنخک شیخها ، شهرستان دشتی قرار دارد.

وسعت گنبد در حدود سه هزار و 666 هکتار است و رنگ‌های مختلفی دارد که نظر هر بیننده را به خود جذب می‌کند.

ارتفاع این گنبد نمکی هزار و 490 متر و حداقل ارتفاع از سطح دریا هم 70 متر است.

تشکیل این گنبد منحصر به فرد شمال غربی به جنوب شرقی است و از سمت غرب به روستای گنخک و روستای جاشک کشیده شده و از سمت شرق از روستای باغان تا روستای درویشی ادامه دارد.

 راه دسترسی به گنبد از سمت غرب آن  از فاصله سه کیلومتری بعد از روستای گنخک از طریق جاده خاکی معدن قدیمی سنگ نمک که در منطقه فعالیت می‌کرده است و فاصله از راه اصلی تا ایستگاه خودرویی در پایه گنبد نمکی 6 کیلومتر است.

موقعیت خاص این گنبد نمکی که باعث شوری آب رودخانه مند( با ضمه به روی میم )  می شود شاید تنها عامل زیان رسان به منطقه باشد.

رییس هیئت کوهنوردی استان بوشهر می گوید : در سال(1395) "فلیپ کروچه" بزرگترین عکاس غارنورد دنیا به دعوت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان دشتی برای عکاسی از کوه نمک جاشک به این شهرستان سفر کرد.

سید محسن موسوی می افزاید : با توجه به شهرت جهانی که این کوه پیدا کرده هر ساله بر تعداد گردشگران خارجی که برای دیدن این کوه نمکی به این منطقه عزیمت می کنند افزوده می شودو توجه ویژه مسوولان را برای توسعه گردشگری می طلبد .

پوشش گیاهی

سطح گنبد نمکی دشتی تقریبا در اغلب نقاط به دلیل درصد بالای نمک تهی از هر نوع رویش بوده اما در برخی از نقاط گنبد وجود مناطق بزرگ و کوچک آهکی به چشم می‌خورد که بر روی این سطوح گیاهانی مانند گون ، گیشدارا و قیج و همچنین در فصل زمستان و بهار انواع گیاهان یکساله روی سطح آهکی گنبد را پوشانده و زیبایی خاصی را به آن منطقه می‌بخشد.

در این میان دره‌هایی هم از وجود نمک شارها در امان مانده‌اند که در آنها درختچه‌های کُنار، اشک و بادام کوهی و همچنین گل سنگ‌های زیبای چند متری که بر روی دیواره‌های دره سبز شده‌اند و بیشتر آنها در ناحیه شمال شرقی گنبد دیده می‌شوند که از مناظر خاص منطقه محسوب می‌شوند.

حیات وحش

 در فصل تابستان که معمولاً از اواخر اردیبهشت در منطقه آغاز و تا پایان مهر ماه ادامه دارد خالی از حیات وحش است به جز چند گونه از مارمولک‌ها و خفاش‌ها که ساکنان دائمی گنبد محسوب می‌شوند، در سطح گنبد جنبنده‌ دیگری دیده نمی‌شود اما بعضی از موجودات نیز در کوهپایه‌ها و دره‌های شیرین پایین دست گنبد دیده می‌شوند که از جمله به کبک ، تیهو، گنجشک ، جغد ، کبوتر چاهی و بعضی از شکارچی‌ها مثل روباه و کفتار می‌توان اشاره کرد.

گنبد نمکی به خاطر قرار گرفتن در مسیر سلسله کوه زاگرس و بین دو کوه شیرین که چشمه‌های آب شیرین دارد و با توجه به اینکه نمک یکی از غذاهای وحوشی همچون قوچ و میش و کل و بز است ،  از این رو در گذشته این منطقه یکی از شکارگاه‌های بزرگ محسوب می‌شده که امروزه به دلیل شکار بی‌رویه و بی‌رحمانه شاید تعداد کمی کل و بز در منطقه باقی مانده باشد.

موقعیت گردشگری گنبد نمکی دشتی

گنبد از نظر گردشگری دارای جاذبه‌ها و قابلیت‌های فراوان است که از آن جمله می‌توان به آبشارهای نمکی، غارهای نمکی، چال‌ها و یخچال‌های نمکی، تخت دیو یا دودکش جن، دره گل کلم، چشمه‌های نمکی، نمک شارها و نمک فشان‌ها و سطح زیبا و رنگارنگ گنبد اشاره کرد.

آبشارهای نمکی

این آبشارها که در مسیر آب راه‌های گنبد و در کوهپایه‌های پایین دست قرار دارند به شکل‌های مختلف و در اندازه‌های متفاوت زیبایی خاصی به منطقه بخشیده است و در فصل گرما به واسطه تبخیر زیاد آب ، بلورهای نمکی ضخیمی در مسیر آبشارها ایجاد کرده که با لغزش آب بر روی بلورهای نمکی و تابش آفتاب منظره‌ای شگرف و زیبا ایجاد کرده است.

غارهای نمکی

یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری گنبد وجود غارهای نمکی فراوان است که با انحلال رسوبات نمکی و معادن ایجاد شده است و در درون غارها بلورهای زیبا به صورت قندیل ( استلاگمیت و استلاگتیت ) با اشکال متفاوت است، قندیل‌ها به اشکال متفاوت به قدری زیبا تشکیل شده‌اند که اغلب غارها با استفاده از اشکال همین قندیل‌ها نام‌گذاری شده‌اند، مثلا در غار انگوری که در درون آن قندیل‌های فراوان به صورت خوشه‌های انگور از سقف و دیواره غار آویزان شده‌اند که شما هنگام حضور در این غار گویی به یک تاکستان پربار پا گذاشته‌اید.

غار شاخه نبات که با وجود قندیل‌های سفید و یک دست که به صورت شاخه‌ای از سقف غار آویزان هستند نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کنند، غار سد نمکی یا غار پنجه عقاب نیز به همین صورت هستند، تعدد غارها به قدری زیاد است که نام‌گذاری بعضی از غارها را سخت کرده است.

طول غارها از غارهای کوچک 30 تا 50 متری تا غارهای 300 متری و 500 متری و بزرگترین آن‌ها تا یک هزار و500 متری نیز است که به غار پلکانی معروف شده است.

نمکچال‌ها و یخچال‌های نمکی

یخچال‌های نمکی از جاذبه‌های خاص گنبد نمکی دشتی هستند که در سطح شیب‌دار و حرکت ثقلی توده‌های نمک و در جهت شیب گنبد به صورت پلکانی تشکیل شده‌اند که در سطح خود با اشکالی زیبا رنگ‌های متحیرانه‌ای را به وجود آورده‌اند که چشم‌نوازی می‌کند و به دلیل اینکه به یخچال‌های یخی شبیه بوده‌اند به این نام نامیده شده‌اند.

نمکچال‌ها را نیز باید از جاذبه‌های گنبد نمکی دشتی دانست، چاله‌های بزرگ و کوچکی که در مسیر آبهای روان و چشمه‌های نمکی ایجاد شده و با تبخیر آب آنها اشکال مختلف نمکی در کف این چاله‌ها چونان الماس می‌درخشند.

تخت دیو یا دودکش جن

تخت دیو یا دودکش جن نیز یکی دیگر از جاذبه‌‌های گنبد نمکی دشتی است که به دلیل اختلاف در میزان فرسایش سنگ‌ها و به صورت ستون‌های کوچک و بزرگ بر روی گنبد خودنمایی می‌کنند که بعضاً به خاطر شکل‌شان نام‌گذاری هم شده‌اند مثلاً ستون انگشت خدا یا کلاه به سر را می‌توان از این جمله دانست. ستون‌ها همانند نگهبانانی استوار و همیشگی برای گنبد محسوب می‌شوند.

دره گل کلم

می‌توان شگفت انگیزترین بخش گنبد را این دره زیبا و منحصر به فرد دانست.

دره‌ای که سطح آن یکدست با نمکی که به صورت گل کلم در آمده فرش شده است. نمک‌ها به صورت غنچه‌هایی کنار هم باز شده و به صورت کاملاً زیبایی در آمده‌اند، گویی که در آنجا نمک گل کرده و شکوفه داده است. وجود چشمه‌های نمکی و روان بودن آب آنها با صدای بسیار ملایم و دیواره‌های زیبا رنگ دره، به دره زیبایی بیشتری می‌بخشد.

چشمه‌های نمکی

چشمه‌های نمکی که به فراوانی در درون غارها و در سطح دره‌ها به چشم می‌‌خورد نیز از جاذبه‌های گنبد نمکی دشتی به شمار می‌آیند. این چشمه‌ها بعضاً به صورت نمک فشان نیز در منطقه دیده می‌شوند که نمک را به صورت خمیری فشرده و همراه با آب از درون آنها به بیرون راه می‌یابند و در سطح گنبد به جریان می‌افتد.

به دلیل بالا بودن درصد نمک در آب که حدود 350 برابر بیشتر از آب دریا است و تبخیر زیاد در کنار چشمه‌های نمکی معمولا نمک شارها به اشکال متفاوت دیده می‌شوند.

سطح زیبا و رنگارنگ گنبد

مهم‌ترین جاذبه گردشگری گنبد نمکی دشتی ساختار گنبد بوده به طوری که هر رهگذری که در حال عبور از جاده خورموج به سمت کنگان باشد از فاصله دور سفیدی گنبد پوشیده از نمک را می‌بیند و در نظر اول به این فکر می‌کند که کوهی پوشیده از برف را مشاهده می‌کند.

حسن بهادری یکی ازراهنمایان محلی کوه نمکی جاشک می گوید: من سالانه به تنهایی گروهای زیادی حدودهزار و 500 تا 2 هزار کوهنورد را برای بازدید به کوه نمک می برم از جمله گردشگران خارجی ازکشورهای آلمان-سویس-کره وبلژیک که بسیارلذت می برند.

بهادری در ادامه افزود:یکی ازناشرهای آلمان کتابی در مورد من و گنبد نمکی چاپ کرده و مشخصات گنبد نمکی وشماره من هم درمتن کتاب چاپ شده و گردشگران از روی آن کتاب به من که در روستای جاشک اقامتگاه بومگردی دارم، رجوع می کنند.

قدمت کوه نمکی جاشک

گنبدهای کوه نمکی جاشک با قدمت دوره "پرکامبرین "زمین شناسی با عمری حدود 450 میلیون سال است .

وجود نمک‌های طعام و صنعتی با رنگ‌های بسیار زیبا که شامل قرمز، سبز، سفید، سیاه، نارنجی، قهوه‌ای و ترکیب این رنگ‌ها در دیواره‌ها و سنگ فرش‌ها و وجود کانی‌های زیاد در منطقه که از جمله آنها می‌توان به وجود مقدار زیاد گوگرد که با رنگ زرد طلایی یا وجود پتاسیم با رنگ نارنجی و آهن با رنگ قرمز و قهوه‌ای و ترکیب این مواد معدنی با هم که می‌توان از پیریت یا همان طلای کاذب (طلای احمق‌ها) که در سطح گنبد به وفور یافت می‌شود که از ترکیب گوگرد با آهن تشکیل می‌شود و دارای جلای فلزی براقی است.

همچنین وجود بلورهای زیبای سیلیکاته و فسفاته با جلای فلزی و غیرفلزی با تنوع رنگ‌ها پدیده‌‌ای شگفت‌انگیز و متحیرکننده‌ای است که شاید در هیچ جا نتوان همانند آن را نظاره کرد.

گنبد نمکی دشتی نیازمند حمایت مسئولان

گنبد نمکی دشتی و در سال 1389 با تلاش های هیات کوهنوردی و صعودهای ورزشی شهرستان دشتی بعنوان یکی از آثار ملی طبیعی ایران ثبت شد.اما متاسفانه از آن تاریخ به بعد هیچ اقدامی از طرف مسئولان استان و شهرستان برای حفاظت از گنبد و جذب گردشگر صورت نگرفته و این مسئله در حد یک اسم اثر ملی طبیعی باقی مانده است که همت مسئولان استان و شهرستان را برای بهبود وضع گنبد و جذب گردشگر را می‌طلبد.

ابوالحسن گنخکی، بخشدار آبدان ، بر لزوم برنامه ریزی برای توسعه زیرساخت های روستاهای هدف گردشگری تأکید می کند و می گوید : به عنوان اثر طبیعی ملی و ایجاد اشتغال باید اقدامات لازم جهت بهره برداری بهینه از گنبد نمکی جاشک برای اهالی روستا انجام پذیرد.

زهرا احمدی پور رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور ۱۷ فروردین ۱۳۹۶ گفت: گنبد نمکی جاشک و سیراف دو اثر با ارزش جهانی استان بوشهر برای ثبت به سازمان یونسکو ارسال شده و در ثبت موقت قرار گرفته تا در فهرست آثار جهانی ثبت شود.

 هیئت کوهنوردی شهرستان دشتی با کشف غارهای نمکی در سال 86 و پیمایش آن‌ها و مهم‌تر از همه در رأس خبر قرار دادن گنبد تاکنون بیش از صد گروه کوهنوردی از استان‌های مختلف گامی بلند برای معرفی گنبد نمکی دشتی برداشته است که باز با حمایت مسئولان شهرستان امید به معرفی بهتر و شایسته‌تر این اثر ملی خدادادی برای عموم مردم و طبیعت گردان می‌رود.
نگارنده : سیده فرخنده موسوی