دوران طلایی تالاب های استان همدان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز همدان، تالاب ها چه طبیعی و چه مصنوعی نقش مهمی در ایجاد و حفظ چرخه طبیعت و حفظ گونه های مختلف گیاهی و جانوری ایفا می کنند. این روزها تالاب های استان همدان حال و روز خوبی دارند البته اگر شرایط به همین روال باشد و مشکلی پیش نیاید. پس از سال ها کم آبی و خشکسالی که منجر به خشک شدن بیشتر این تالاب ها شد اما بارش های خوب یکسال گذشته موجب شده تا این تالاب ها رنگ و رویی بیابند . به گفته معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان ، در استان 27 تالاب وجود دارد که از این شمار 5 تالاب"آق گل"در ملایر، "پیرسلمان" و"چم شور" در اسدآباد،"وسج"و"رودباری" در نهاوند ، طبیعی و 22 تالاب نیز همچون سدها و آب بندهای استان غیر طبیعی و مصنوعی اند. آقای صفی خانی می گوید:"هم اینک شرایط تالاب آق‌گل ملایر، شیرین سو کبودراهنگ، پیرسلمان و چم شور اسدآباد خوب است و حتی در گرم‌ترین فصل سال هم آب این تالابها کاهش نیافت".
اهمیت تالاب ها

 

تالاب ها از اهمیت ویژه ای برخوردارند و می توانند فواید بی شماری برای اکوسیستم و مردم منطقه داشته باشند. از مهم ترین ویژگی تالاب ها می توان به مورد زیر اشاره کرد :
-تالاب ها و نقش تنظیم کنندگی اکوسیستم
تالاب ها نقش انکار ناپذیری در اکوسیستم های کره زمین ایفا می کنند. تالاب ها امکان زاد و ولد و تکثیر بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری را در خود ایجاد می کنند. اهمیت تالاب ها به حدی است که گفته می شود از بین۲۰ هزار گونه مختلف ماهی که در سطح جهان یافت شده اند، بیش از ۴۰ درصد آن ها در آب های شیرین (تالاب های طبیعی) زندگی می کنند. تالاب های طبیعی را به عنوان ذخیره گاههای بسیار مهمی از مواد ژنتیکی (وراثتی) گیاهی نیز محسوب می کنند.در تالاب ها انبوهی از پرندگان ، پستانداران، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی مهرگان زیست می کنند.
-نقش تالاب ها در کنترل و جلوگیری از سیلاب
تالاب ها مکان های طبیعی و مصنوعی هستند که مکان مناسبی را برای انباشت و ذخیره آب فراهم می کنند. این محل ها مکان مناسبی برای زمانی است که شاهد سیلاب های سهمگین هستیم. بارش های فروردین ماه سال 98 نشان داد که در صورت نبود محلی برای هدایت ، ذخیره و کنترل سیلاب ها ، شاهد خسارتهای جبران ناپذیر مادی و انسانی خواهیم بود.آقای "صفی خانی" ، معاون فنی حفاظت محیط زیست استان در این زمینه می گوید : " فروردین امسال و پارسال به علت بارندگی های سیل آسا،آب به پشت دیواره تالاب رسید که به منظور جلوگیری از خسارت باران به ساکنان منطقه مسکونی اسلامشهر "آق گل"، با بازکردن دیواره از چند قسمت،آب روانه تالاب شد.
-تغذیه آبها و منابع زیر زمینی

 

در سالهای گذشته به علت مصرف بی رویه ، سطح آبهای زیر زمینی به مقدار زیادی کاهش یافته است. با جمع شدن و ذخیره آب در تالاب ها امکان ذخیره آب و تزریق آن به منابع زیر زمینی به صورت طبیعی فراهم می شود.
-تامین منابع آب آشامیدنی و رونق کشاورزی
تالاب ها منبع مهمی برای تهیه آب شرب مردم این مناطق به شمار می روند . همچنین تالاب ها برای کشاورزی منطقه نیز موثرند به طوری که کشاورزان با استفاده از آب این تالاب ها به کشت و کار خود رونق می دهند. همچنین از این تالاب ها برای دام ها نیز استفاده می شود.
-کنترل آلودگی و از بین بردن ریزگردها
در سالهای گذشته یکی از چالش های مهمی که بسیاری از کشورها و بویژه کشور ما با آن دست به گریبان بوده اند ، بحث ریزگردهاست. منشا بسیاری از ریز گردهای داخلی و خارجی وجود زمین های خشک است که با بادهای شدید و طوفان به راحتی جابه جا می شوند و ساعت ها و روزها و هفته های متوالی در هوا معلق و موجب آلودگی می شوند. تالاب ها با ذخیره آب موجب مرطوب شدن زمین در مناطق وسیعی از تالاب و اطراف آن می شوند که خود همین امر هنگام وزش بادهای شدید مانع از به هوا برخواستن ریزگرد شده و از آلوده شدن هوا جلوگیری می کند.
-حفظ گونه های مختلف گیاهی و جانوری

 

آب منبع سرشار زیست و زندگی گیاهی و جانوری است. هرچیزی از آب به وجود می آید و با آب زنده می ماند. تمدن ها و زندگی های روستایی و عشایر در کنار آب ها شکل گرفته و بالیده اند.در بسیاری از تالاب ها امکان زیست گیاهان و جانوران مختلف فراهم می شود.وجود تالاب ها در استان همدان موجب شده تا هر ساله تعداد زیادی از گونه های آبزی و پرندگان و جانوران در کنار این تالاب ها زیست کنند.به گفته معاون فنی سازمان محیط زیست استان همدان ، تاکنون بیش از 40 گونه پرنده در تالاب های استان شناسایی شده اند.آقای صفی خانی می افزاید : "پارسال 4 هزار قطعه پرنده آبزی و کنار آبزی در زیستگاههای آبی استان سرشماری شد".
-منافع اقتصادی تالاب ها
تالاب ها دارای منافع متعددی از نظر اقتصادی می باشند.وجود ماهیان مختلف امکان صیادی را در این تالاب ها فراهم می کند که خود همین موجب ایجاد درآمد مناسبی برای مردم و فقرزدایی از منطقه می شود. تالاب ها همچنین امکان پرورش ماهی را در خود دارند و می توانند به عنوان استخرهای بزرگ طبیعی محل پرورش انواع ماهیان سردآبی و گرم آبی عمل کنند.
-گردشگری تالاب
گردشگری تالاب از جمله ظرفیت های دیگری است که می توان بر روی آن برنامه ریزی و کسب درآمد و ایجاد اشتغال کرد. البته لازمه آن ایجاد زیرساخت هایی در منطقه و در کنار تالاب هاست که ظرفیت و گنجایش پذیرایی از گردشگران را داشته باشد.گردش در تالاب ها با قایق های پارویی و پایی برای خیلی ها دارای جذابیت است. در قالب گردشگری تالاب می توان امکان صید ماهی و طبخ آن را در مکانهای از پیش طراحی شده فراهم کرد.می توان درکنار تالاب با استفاده از دوربین های ثابت و متحرک امکان رصد پرندگان آبزی وکنار آبزی را ایجاد کرد پرندگانی که هر ساله در فصولی از سال به این تالاب ها مهاجرت می کنند و یا در مسیر خود در کنار این تالاب ها فرود می آیند.
علل خشک شدن تالاب ها در سالهای گذشته
تالاب های استان همدان در سالهای گذشته به علت برخی مسائل خشک و موجب برخی مشکلات در منطقه شدند.
نبود بارش و خشکسالی

 

کمبود بارش در سالهای گذشته موجب کم شدن ورودی آب به تالاب ها شد و گرمای هوا نیز مقدار کم آب این تالاب ها را هم خشک کرد.خشک شدن این تالاب ها علت اصلی وجود ریزگردها در منطقه بود.
حق آبه
برای تالاب های استان از قدیم الایام حق آبه هایی مشخص شده است که از طریق آنها این تالاب ها پرآب می شدند و از خشک شدن آنها جلوگیری می شده است. به مرور زمان و با تداوم خشکسالی از دادن حق آبه به تالاب ها خودداری شده است.علت اصلی ان هم خشک شدن رودخانه ها در بالادست این تالاب هاست. تالاب "آق گل" که یکی از بزرگترین تالاب های غرب کشور است به علت اختصاص ندادن حق آبه توسط استان مرکزی سالها دچار مشکل است و یکی از علل اصلی خشک شدن آن در سالهای گذشته به شمار می رود . تاکنون نشست های متعددی برای رفع این مشکل برگزار شده است . همین امر موجب سفر دکتر کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست کشور در سال گذشته به استان همدان و استان مرکزی شد تا این مشکل را تدبیر کند. معاون فنی حفاظت محیط زیست استان در این زمینه می گوید : "همکاریهای خوبی بین دو استان شکل گرفته و در حال تنظیم سند این تالاب هستیم" . آقای صفی خانی با بیان اینکه امسال بخشی از روان آبها از استان مرکزی وارد تالاب شد می افزاید:" همه حق و حقوق تالاب در این سند می آید و با نهایی شدن آن تا حدود زیادی مشکل تالاب حل خواهد شد".
این مقام مسئول در مورد حق آبه سایر تالاب ها هم می گوید :"حق آبه سایر تالاب ها نیز در حال تدوین است ".
چاههای غیر مجاز و استفاده بی رویه کشاورزی

 

از سوی دیگر کشاورزان منطقه با حفر چاههای متعدد و غیر مجاز موجبات خشک شدن تالاب را فراهم کردند. از سوی دیگر برخی کشاورزان وارد حریم تعریف شده برای تالاب شدند و حیات تالاب ها را به خطر انداختند.معاون فنی حفاظت محیط زیست استان با ابراز خرسندی از مسدود کردن چاههای غیر مجاز اطراف تالاب ها می گوید : "در این زمینه اقدامات خوبی در استان انجام شده است و در سالهای گذشته خیلی از این چاهها را مسدود کرده ایم".
وضعیت تالاب های طبیعی استان همدان
تالاب "آق گل"، بزرگترین تالاب غرب کشور

 

تالاب "آق گل" بزرگترین تالاب استان همدان است.این تالاب در شهرستان ملایر و در نزدیکی روستایی به نام اسلام شهر آق گل واقع شده است . این تالاب از حوضه آبریز رودخانه قره چای در جنوب دشت کمیجان استان مرکزی تامین می شود و فصول آب گیری تالاب از اواخر آذر آغاز و تا اواسط خرداد هر سال ادامه دارد.رئیس حفاظت محیط زیست ملایر می گوید :" امسال صد درصد تالاب آبگیری شده است و توانسته ایم گونه های مختلفی از پرندگان را دراین تالاب شناسایی کنیم". آقای نجاری با بیان اینکه طرح جامع مدیریت زیست بومی تالاب آق گل در حال تدوین است می افزاید :" ارتقای سطح حفاظتی تالاب آق گل در دستور کار است که مراحل نهایی ارتقای این تالاب از منطقه شکار ممنوع به پناهگاه حیات وحش در حال انجام است".
معاون فنی حفاظت محیط زیست استان می گوید :" آبگیری کامل تالاب موجب حضور پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی از جمله۱۰۰ قطعه فلامینگو در این منطقه شده که در۱۰ سال گذشته حضور این تعداد پرنده در آق گل بی سابقه است". یکی از کشاورزان منطقه می گوید:" از آب تالاب برای زمین ها و باغ های منطقه استفاده می کنیم ". در سالهای گذشته این تالاب به علت برداشت های بی رویه توسط کشاورزان و ندادن حق آبه آن خشک شده بود که همین امر موجب ایجاد ریزگردها در منطقه شده بود .آقای "شعبانلو"، کارشناس محیط زیست استان می گوید :" تالاب های خشک شده خود منشا ریزگردها به شمار می روند و ریزگردها از تالابی که خشک شده است به هوا برمی خیزند و هوا را آلوده می کنند". او می افزاید :" به علت خشک شدن تالاب دیگر شاهد حضور هیچگونه پرنده ای در این تالاب نبودیم". به عبارت دیگر پیامد خشکی تالاب تولید گرد و غبار، کاهش فرآورده‌های کشاورزی و از میان رفتن پوشش گیاهی تالاب خواهد بود.
تالاب "شیرین سو"

 

تالاب شیرین سو نیز یکی دیگر از تالاب ها استان همدان است.این تالاب در منطقه شیرین سو شهرستان کبودراهنگ واقع شده است.آقای "عزیزی" ، مسئول محیط زیست شیرین سو می گوید : " این تالاب 300 هکتار وسعت دارد و محل زیست 35 گونه جانوری و حدود 15 گونه گیاهی است".کشاورزان از آب این تالاب برای کشاورزی و دام هایشان استفاده می کنند.یکی از کشاورزان منطقه که هنگام چرا گوسفندانش را برای دادن آب به کنار تالاب می آورد می گوید:"ما هر روز گله ها را به اینجا می آوریم و از آب تالاب برای سیراب کردن دام ها استفاده می کنیم". متاسفانه در سالهای گذشته برخی کشاورزان با کار گذاشتن لوله های متعدد از آب تالاب برای کشاورزی محصولات خود استفاده می کردند.
تالاب "پیرسلمان"

 

تالاب"پیرسلمان"در کنار امامزاده ای به همین نام در شهرستان اسدآباد واقع شده است.آب این تالاب از آب باران و چشمه ها تامین می شود .به گفته آقای "زال پور"،محیط بان محیط زیست اسدآباد، این تالاب 3 هکتار وسعت دارد و پویایی خوبی پیدا کرده و عمق آن به یک تا یک و نیم متر رسیده است. او می افزاید :" تالاب طبیعی پیرسلمان از نظر تنوع گیاهی و جانوری وضعیت مناسبی داشته و بیش از۱۵۰ قطعه پرنده از جمله حواصیل، چنگر نوک سرخ و معمولی، کشیم و حواصیل در اطراف تالاب در حال زیست هستند" .
برداشت های بی رویه در سالهای گذشته موجب خشک شدن این تالاب شده بود ولی به لطف بارندگیهای خوب امروز این تالاب پرآب است.یکی از کشاورزان این منطقه می گوید : " این تالاب زمین های کشاورزی 3 روستا را سیراب می کند". یکی از استفاده هایی که از این تالاب صورت می گیرد پرآب کردن استخرهای پرورش ماهی است.یکی از کسانی که در حوالی تالاب استخر پرورش ماهی دارد می گوید:" به لطف بارندگیهای خوب تولید ماهی نیز افزایش داشته است".
تالاب چم شور

 

تالاب چم‌شور در 25 کیلومتری شرق شهر اسدآباد قرار گرفته است. وسعت آن 500 هکتار است. در این تالاب پرندگان کوچ‌رو همانند خوتکا، درنا و غاز خاکستری دیده می‌شوند. جانورانی مانند لاک‌پشت، مار آبی، زنبور خوار و زاغی نیز در تالاب چم‌شور زندگی می‌کنند. اردک مرمری و اردک چشم‌طلایی از گونه‌های کمیابی هستند که در این تالاب دیده می‌شوند.تالاب چم‌شور در سال 1397 در پی خشکسالی‌های چند ساله و بهره‌برداری بی‌رویه از آب تالاب، خشک شده بود اما باران‌های بهاری سال 98 و 99 دوباره زندگی را به این تالاب برگرداند.
تالاب "وسج"

 

تالاب وسج در ۱۹ کیلومتری شمال غربی نهاوند در استان همدان واقع شده است. مساحت تالاب حدود یک و نیم هکتار است . به تالاب رودخانه دایمی وارد نمی‌شود و آب آن از چشمه‌های جوشان کف و اطراف ، نزولات جوی و آب‌های سطحی تأمین می‌شود. عمق تالاب در عمیق‌ترین مکان حدود یک و نیم متر و میانگین یک متر است.
تالاب "رودباری"

 

تالاب رودباری در 10 کیلومتری جنوب شهرستان فیروزان شهرستان نهاوند و در مجاورت روستای رودباری واقع شده است. وسعت تالاب حدود 2 هکتار است. این تالاب زیستگاه پرندگان آبزی و کنار آبزی است .این تالاب دارای ماهی قابل توجهی است و صید ماهی در آن رواج دارد.
اقدامات شرکت آب منطقه ای همدان برای حفاظت تالاب ها
شرکت آب منطقه ای همدان برخی اقدامات را برای حفظ و حراست از تالاب آق گل در دستور کار قرار داده است. "مدیرعامل آب منطقه ای همدان" می گوید:"در سالهای گذشته با ایجاد یک دیوار حفاظتی اطراف تالاب حریم تالاب را مشخص کرده ایم ". آقای "ستوده" می افزاید: " همچنین در مورد سایر تالاب ها نیز با توجه به اینکه کشاورزان بی رویه از آب تالاب ها استفاده می کردند ، با انسداد چاههای غیر مجاز اطراف تالاب و نصب کنتور سعی کرده ایم تا مانع از برداشت بیش از حد تالاب ها شویم".
او در مورد اقدامات انجام شده در مورد تالاب "پیرسلمان" و "چم شور" اسدآباد هم می گوید:" از سال 96 برای این تالاب ها مشاور گرفته ایم و مطالعاتش را آغاز کرده ایم و انشاء ا... بعد از نقشه برداری، حریم و بستر کانالها را اعلام می کنیم".
حرف آخر
تالاب ها نقش مهمی در حیات و زیست و اقتصاد منطقه خود ایفا می کنند و می توانند موجبات رونق اقتصادی را فراهم کنند. البته در این میان نکته قابل توجه
استفاده صحیح از تالاب ها و نظارت بر استفاده از آنهاست.با توجه به مواردی که در بالا ذکر شد اگر حق آبه تالاب ها و حریم آنها رعایت نشود و همچنان شاهد فعالیت چاههای غیرمجاز در اطراف تالاب ها باشیم ، خشک شدن تالاب ها دور از انتظار نخواهد بود . خشک شدن تالاب هم یعنی بازگشت ریزگردها و کمبود آب برای کشاورزان و از دست دادن منافع اقتصادی حاصل از این تالاب ها. به عبارت دیگر اگر ما هوای تالاب ها را داشته باشیم مطمئنا تالاب ها هم هوای ما را خواهند داشت و ایجاد و استمرار این رابطه دو سویه در درجه اول به ما بستگی دارد.