پخش زنده
امروز: -
عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تربیت مدرس:
هوش مصنوعی و فناوری‌های مرتبط، به یک سازمان متولی مشخص در کشور نیاز دارد
حمیدرضا بقایی عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تربیت مدرس گفت: در زمینه هوش مصنوعی برگزاری نشست‌ها یا تشکیل کمیته‌ها مفید است، اما آنچه اهمیت بیشتری دارد، وجود متولی مشخص، برنامه اجرایی و سازمان پاسخگو است؛ بنابراین در سطح کلان کشور، نیاز به تشکیل یک سازمان متولی در این حوزه وجود دارد.
در خبرگزاری صداوسیما به گفت‌و‌گو با حمیدرضا بقائی، عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تربیت مدرس نشستیم. در این گفت‌و‌گو از زمینه‌های مختلفی که باید برای ایجاد بستر‌های توسعه هوش مصنوعی در کشور رشد و گسترش پیدا کنند، پرسیدیم. تحقق اهداف توسعه هوش مصنوعی در چشم‌انداز تعیین‌شده در سند ملی هوش مصنوعی و طرح ملی هوش مصنوعی مجلس، بسترسازی‌هایی نیاز دارد. یکی از مهم‌ترین این بسترها، اجرایی شدن «تحول دیجیتال» در کشور است.
بقائی در تعریف «تحول دیجیتال» گفت: «تحول دیجیتال اساساً مفهومی است که بر توسعه فناوری‌های دیجیتال در انقلاب صنعتی تمرکز دارد. هدف اصلی آن، پیاده‌سازی این فناوری‌ها در تمامی عرصه‌ها، از جمله سازمان‌ها، شرکت‌ها و صنایع، به‌منظور بهبود بازدهی، کاهش هزینه‌ها، ارتقای سطح تاب‌آوری، انعطاف‌پذیری و قابلیت اطمینان است.»
وجود یک سازمان و متولی مشخص برای هوش مصنوعی و فناوری‌های نوظهور مرتبط، نیاز امروز کشور
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس درباره اهمیت وجود یک متولی قدرتمند برای توسعه هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین گفت: «اگر هدف توسعه این فناوری‌ها باشد، دیدگاه اصلی این است که یک سازمان یا فرد مشخص در کشور مسئولیت آن را بر عهده گیرد. بر اساس تئوری‌های مدیریتی مرتبط با تحول دیجیتال، این فرآیند اساساً از بالا به پایین است و نه از پایین به بالا. برگزاری نشست‌ها یا تشکیل کمیته‌ها مفید است، اما آنچه اهمیت بیشتری دارد، وجود متولی مشخص، برنامه اجرایی و سازمان پاسخگو است. بنابراین، در سطح کلان کشور، نیاز به تشکیل یک سازمان متولی در این حوزه وجود دارد.»
بقائی که در زمره ۱٪ دانشمندان و نخبگان علمی برتر جهان در سال ۲۰۲۱ قرار داشته، در پیش‌بینی گستره لازم برای آینده فعالیت متولی توسعه فناوری‌های جدید در کشور اضافه کرد: «سازمان ملی هوش مصنوعی می‌تواند در آینده با ادغام فناوری‌های دیگر که با هوش مصنوعی تعامل دارند، مفهومی گسترده‌تر مانند "گسترش فناوری‌های نوظهور" یا "تحول دیجیتال" را در عنوان خود بگنجاند. با این حال، مهم‌ترین مسئله، تشکیل این سازمان و داشتن متولی مشخص، فارغ از نام آن است.»
نیاز فناوری و صنعت کشور به راهبری تحول دیجیتال
استاد دانشکده برق و کامپیوتر دانشگاه تربیت مدرس که خود بنیان‌گذار یکی از مجموعه‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک علم و فناوری دانشگاه تربیت مدرس است، برای خبرنگار ما توضیح داد: «در تئوری‌های مدیریتی، مسئولیتی به نام «راهبر تحول دیجیتال» (CDO) وجود دارد که هم‌تراز با جایگاه قائم‌مقام مدیرعامل یا بالاترین سطح اختیارات اجرایی است. این جایگاه در بسیاری از کشور‌های جهان، سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ، به دلیل نیاز به حکمرانی داده و مدیریت تغییرات، بسیار پررنگ است. بدون دسترسی و اعطای اختیارات لازم به «راهبر تحول دیجیتال» برای ایجاد تغییر، اجرای پروژه‌های تحول دیجیتال ممکن نیست.»
لزوم گسترش فناوری‌ها در سازمان‌ها برای افزایش تاب‌آوری
بقائی درباره راهکار‌های ارتقای ایمنی، تاب‌آوری، کاهش هزینه‌ها و مدیریت انرژی تأکید کرد: «در بسیاری از سازمان‌ها، پروژه‌های تحقیق و توسعه باید در خدمت اجرای تحول دیجیتال قرار گیرند تا اهدافی مانند ارتقای ایمنی، تاب‌آوری، کاهش هزینه‌ها و مدیریت انرژی محقق شود. بنابراین، محوریت پروژه‌های تحقیق و توسعه باید بر گسترش فناوری‌ها در سازمان متمرکز باشد. این رویکرد در سطح کشور نیز باید اعمال شود تا سازمان‌ها ملزم به اجرای چارچوب‌های عملی گردند.»
زنجیره بلوکی، بستر تأمین امنیت تعاملات دیجیتال مثل تراکنش‌های مالی
بقائی درباره تعریف ساده‌ای از فناوری زنجیره بلوکی به خبرنگار ما توضیح داد: «بلاک‌چین (Blockchain) در لغت به معنای «زنجیره‌ی بلوک‌ها» است. تصور کنید یک دفتر کل دیجیتال بزرگ وجود دارد که تمامی تراکنش‌ها یا رویداد‌ها در آن ثبت می‌شود. این دفتر کل به‌جای آنکه در یک مکان خاص (مثل یک بانک) نگهداری شود، بین تمام کامپیوتر‌های موجود در یک شبکه توزیع شده است. هر بلوک (Block) مانند یک صفحه از این دفتر کل است که حاوی تعدادی تراکنش است. این فناوری زیربنای مهمی برای توسعه بسیاری از فناوری‌هاست که می‌تواند تحولی بزرگ در کشور ایجاد کند. از جمله فناوری‌هایی که به زنجیره بلوکی در ایجاد این تحول کمک می‌کند، الگوریتم‌های هوش مصنوعی است. هوش مصنوعی می‌تواند در حفظ و تحلیل داده‌های زنجیره بلوکی کمک کند.»
بقائی به کاربری زنجیره بلوکی برای مقابله و دور زدن تحریم‌ها در کشور اشاره کرد و توضیح داد: «در عرصه‌های مختلف تجارت که رنگ و بویی از تحول دیجیتال دارند، فناوری زنجیره بلوکی یکی از مهم‌ترین فناوری‌هاست. این فناوری می‌تواند در فرآیند‌هایی که شامل تراکنش‌های مالی یا اطلاعاتی است، شفافیت، محرمانگی و امنیت داده را تضمین کند. همچنین در اموری مثل الگوریتم‌های بلاک‌چین، که بر پایه ریاضیات و اثبات‌های علمی استوارند، می‌توانند هر سه جنبه شفافیت، محرمانگی و امنیت داده را پوشش دهند. این فناوری نه‌تنها در تجارت انرژی، بلکه در هر نظام مالی و پرداختی قابل پیاده‌سازی است. در عین حال، این ویژگی‌ها فرصت‌های جدیدی در تراکنش‌های مالی ایجاد می‌کند که می‌تواند در مقابله با تحریم‌ها راه‌گشا باشد.»
زنجیره بلوکی راه‌حل چه دغدغه‌هایی است؟
استاد دانشگاه تربیت مدرس در توضیح برخی کاربرد‌های فناوری زنجیره بلوکی با همراهی هوش مصنوعی گفت: «زنجیره بلوکی یا بلاک‌چین یک فناوری انقلابی برای ثبت و انتقال اطلاعات به روشی امن، شفاف و غیرمتمرکز است. این امر سرعت تراکنش‌های بین‌المللی را افزایش و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد. اگرچه در ابتدا برای استفاده از ارز دیجیتال ایجاد شد، اما قابلیت تغییر و تحول در صنایع مختلف، از مالی و سلامت تا حکومت‌داری و هنر را دارد.
یکی از موارد استفاده زنجیره بلوکی، قرارداد‌های هوشمند است. برای مثال، یک قرارداد هوشمند می‌تواند به‌صورت خودکار پس از دریافت یک محموله، پرداخت را برای فروشنده آزاد کند. همچنین زنجیره بلوکی می‌تواند شفافیت و ردیابی کامل را در زنجیره تأمین کالا‌ها ایجاد کند. از مبدأ یک محصول (مثلاً یک دانه قهوه) تا رسیدن به دست مصرف‌کننده، هر مرحله در زنجیره بلوکی ثبت می‌شود. این کار باعث مبارزه با تقلب، افزایش اعتماد مصرف‌کننده و ردیابی سریع مشکلات (مانند آلودگی مواد غذایی) می‌شود. شرکت‌هایی مانند IBM روی این موضوع کار می‌کنند.
با استفاده از زنجیره بلوکی می‌توان مدارک هویتی، مدرک تحصیلی، گواهینامه‌ها و اسناد مهم را به‌صورت امن و تغییرناپذیر روی زنجیره بلوکی ذخیره کرد. این امر از جعل جلوگیری می‌کند و دسترسی به این اطلاعات را تنها در اختیار مالک آن قرار می‌دهد. افراد می‌توانند هویت خود را بدون افشای تمام اطلاعات شخصی‌شان اثبات کنند.
از موارد دیگر استفاده این فناوری، سیستم‌های رأی‌گیری مبتنی بر زنجیره بلوکی هستند که می‌توانند تقلب در انتخابات را بسیار سخت کنند. هر رأی به‌صورت یک تراکنش امن و ناشناس ثبت می‌شود و هیچ‌کس نمی‌تواند آن را تغییر دهد. همچنین نتایج به‌سرعت و با شفافیت کامل اعلام می‌شود.
فرآیند خرید و فروش ملک پر از واسطه و کاغذبازی است. زنجیره بلوکی می‌تواند قرارداد‌ها را به‌صورت هوشمند اجرا کند و فرآیند انتقال مالکیت را سریع‌تر، ارزان‌تر و شفاف‌تر کند.
در حوزه سلامت، ذخیره‌سازی پرونده‌های پزشکی بیماران روی یک زنجیره بلوکی امن و خصوصی، دسترسی پزشکان مجاز به تاریخچه کامل بیمار را آسان می‌کند، در حالی که حریم خصوصی بیمار حفظ می‌شود، همچنین برای ردیابی دارو‌ها و جلوگیری از تقلب نیز کاربرد دارد.
زنجیره بلوکی حتی برای ایجاد مالکیت منحصر‌به‌فرد و قابل اثبات روی دارایی‌های دیجیتال (مانند هنر، موسیقی، ویدئو) استفاده می‌شود. این کار به هنرمندان اجازه می‌دهد مستقیماً با طرفداران خود ارتباط برقرار کرده و از کار خود درآمدزایی کنند.
این فناوری ریسک حملات سایبری، هک یا دست‌کاری داده‌ها را کاهش می‌دهد و برای کنش‌آفرینان بازار اطمینان بیشتری ایجاد می‌کند. همچنین، در مناقصات و پیشنهاد‌های مالی، محرمانگی و شفافیت را تضمین کرده و از تبانی و فساد جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، به دلیل ماهیت غیرمتمرکز و ناشناس آن، می‌تواند در مقابله با تحریم‌ها مفید باشد و به اقتصاد کشور کمک کند.
کاربرد دوقلو‌های دیجیتال با استفاده از هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی ابزار و کاربری تجهیزات راهبردی در کشور
بقائی، عضو کمیته هوش مصنوعی اجلاس دانشمندان و نوآوران کشور‌های عضو بریکس گفت: «انقلاب صنعتی چهارم بر دیجیتال‌سازی و تحول دیجیتال تمرکز دارد، در حالی که انقلاب صنعتی پنجم بر هوشمندی، هوش مصنوعی و شخصی‌سازی تأکید می‌کند. حالا هوش مصنوعی، از مهم‌ترین ابزار تولید و استفاده از دوقلو‌های دیجیتال است. دوقلو‌های دیجیتال یکی از فناوری‌های کلیدی است که با جریان داده دیجیتال پیوسته، مدل یا کپی دیجیتالی از فرآیند یا تجهیزات ایجاد می‌کند. این مدل می‌تواند برای پایش وضعیت، تخمین و پیش‌بینی خرابی‌ها استفاده شود. این فناوری عمدتاً در نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه کاربرد دارد.»
بقائی درباره استفاده از این فناوری در نگهداری تجهیزات مهم در مراکزی مثل نیروگاه‌ها، کارخانه‌ها، تصفیه‌خانه‌های آب و... توضیح داد: «در دوقلو‌های دیجیتال از حسگر‌ها برای اندازه‌گیری پارامتر‌هایی مانند ارتعاشات، فشار و پارامتر‌های الکتریکی برای ساخت مدل دیجیتال استفاده می‌شود. ادغام داده‌ها با هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، پیش‌بینی دقیق زمان و شرایط خرابی را ممکن می‌سازد و بهینه‌سازی برنامه‌های تعمیرات را فراهم می‌کند.»
بقائی بر نقش این فناوری در کاهش هزینه‌های تجهیزات راهبردی کشور تأکید کرد و گفت: «تعمیرات پیشگیرانه در مقایسه با تعمیرات بازدارنده، هزینه‌ها را کاهش می‌دهد و از خسارات ناگهانی جلوگیری می‌کند. برای فهم بهتر این کارکرد می‌توانم این کاربری را به تعویض به‌موقع تسمه‌تایم ماشین تشبیه کنم. تعویض به‌موقع تسمه‌تایم در خودرو، هزینه‌های چندبرابری ناشی از خرابی ناگهانی را حذف می‌کند. این رویکرد دسترس‌پذیری تجهیزات را افزایش داده و قابلیت اطمینان را بالا می‌برد، که در صنایعی مانند برق، نفت، گاز و پتروشیمی بسیار مفید است.»
بقائی در پایان تأکید کرد: «پیاده‌سازی عملی فناوری‌ها ضروری است، زیرا جهان با سرعت در مسیر توسعه فناوری پیش می‌رود و تأخیر می‌تواند عقب‌ماندگی جبران‌ناپذیری ایجاد کند. برای همراهی با جهان، باید تحول دیجیتال و فناوری‌های نوظهور را جدی بگیریم و سازمانی پاسخگو با برنامه مدون برای اجرای هوش مصنوعی و تحول دیجیتال در تمامی عرصه‌ها تشکیل دهیم.»
نظر شما